آنمی (Anemia) :
آنمی چیست و چرا اتفاق می افتد ؟
سلول های قرمز خون (گلبول های قرمز خون) اکسیژن را در بدن حمل می کنند. آنمی زمانی اتفاق می افتد که فرد دارای سلول های قرمز کمی برای حمل اکسیژن مورد نیاز بدن باشد. زمانی که اکسیژن کافی وجود نداشته باشد قلب بیشتر و سخت تر کار می کند. این باعث می شود که فرد احساس کند قلبش سریع تر می زند یا خود را به قفسۀ سینه می کوبد. آنمی همچنین می تواند باعث احساس نفس تنگی، ضعف، سرگیجه، غش یا خستگی شدید شود.
بعضی از داروها می توانند به خاطر کاهش قدرت مغز استخوان در تولید سلول های جدید خون باعث آنمی شوند.
راه های کنترل و برخورد با آن :
§ استراحت کافی : بهتر است فرد حداقل 8 ساعت خواب شبانه داشته باشد. فرد می تواند یک تا دو خواب کوتاه مدت (1 ساعت یا کمتر) در طول روز داشته باشد.
§ کاهش فعالیت : انجام فعالیت هایی که مهم ترند و در اولویت قرار دارند. به عنوان مثال سرکار برود ولی خانه را نظافت نکند. یا غذا را سفارش دهد به جای آن که خود غذا درست کند.
§ قبول کردن کمک : به اعضای خانواده یا دوستان خود اجازه دهد تا به او کمک کنند. می توان از آنها برای مراقبت از کودک، انجام کارهای پر زحمت خانه، خرید، رانندگی برای رفت و آمد به پزشک یا سایر فعالیت ها کمک گرفت.
§ داشتن رژیمی مناسب و متعادل : بهتر است در رژیمی که مصرف می شود مواد غذایی و نوشیدنی هایی که پروتئین و کالری مورد نیاز بدن را تأمین می کنند وجود داشته باشد. کالری باعث حفظ وزن بدن و پروتئین به بازسازی بافت هایی که در نتیجۀ درمان آسیب دیده اند کمک می کنند. می توان از پزشک، پرستار یا متخصص تغذیه در این مورد سؤال کند. (برای اطلاعات بیشتر بخش تغییر اشتها مطالعه شود).
§ به آرامی برخاستن: ممکن است بیمار اگر به سرعت از جای خود بلند شود دچار سرگیجه شود. بیمار اگر دراز کشیده است و می خواهد برخیزد، بهتر است اول کمی بنشیند و سپس بلند شود.
بیمار اگر دراز کشیده است و می خواهد برخیزد، بهتر است اول کمی بنشیند و سپس بلند شود.
در طول شیمی درمانی پزشک یا پرستار شمار سلول های خونی بیمار را چک می کند.
اگر تعداد سلول های قرمز خون بسیار کم شود بیمار به انتقال خون نیاز دارد. ممکن است پزشک دارویی تجویز کند که سرعت رشد سلول های خون را بالا ببرد یا مصرف ویتامین ها یا آهن را توصیه و تجویز کند.
بیمار باید با پزشک یا پرستار خود تماس بگیرد اگر :
§ بیشتر احساس خستگی می کند یا نمی تواند فعالیت های روزانۀ خود را انجام دهد.
§ سر گیجه دارد یا احساس می کند که غش خواهد کرد.
§ احساس نفس تنگی دارد.
§ احساس می کند ضربان قلب سریعی دارد یا قلبش خود را به قفسۀ سینه می کوبد.
برای اطلاعات بیشتر در مورد کنترل و کنار آمدن با خستگی ناشی از آنمی به بخش خستگی مراجعه شود.
تغییر اشتها (Appetite Changes) :
تغییر اشتها چیست و چرا اتفاق می افتد؟
شیمی درمانی می تواند باعث تغییر اشتها می شود. کاهش اشتها می تواند در نتیجۀ حال تهوع، ناراحتی های دهانی و حلق که باعث سخت شدن غذا خوردن یا داروهایی که علاقه به غذا را کاهش می دهند، ایجاد شود. این تغییرات می توانند در نتیجۀ احساس افسردگی یا خستگی ایجاد شوند. بی اشتهایی می تواند یک روز، چند هفته یا چند ماه طول بکشد.
خیلی مهم است که اگر بیمار اشتها ندارد به خوبی غذا بخورد. یعنی غذاهایی میل کند که سرشار از پروتئین، ویتامین و کالری باشد. تغذیۀ مناسب به بدن کمک می کند تا با عفونت مبارزه کند و بافت هایی که در نتیجۀ شیمی درمانی آسیب دیده اند را بازسازی کند. تغذیۀ نامناسب باعث کاهش وزن، ضعف و خستگی می شود.
بعضی از درمان های سرطان باعث افزایش اشتها و زیاد شدن وزن می شوند. به همین دلیل باید از پزشک، پرستار یا متخصص تغذیه باید در مورد آن که باید انتظار چه نوع تغییری در اشتها را بکشد و راه های کنترل آن را بپرسد.
راه های کنترل و برخورد با آن :
§ میل کردن 5 تا 6 وعده غذای کم حجم و اسنک به جای 3 وعده غذای حجیم : بهتر است غذاهایی که پروتئین و کالری بالایی دارند انتخاب شود. به لیست غذاها مراجعه شود.
§ تنظیم یک برنامه برای غذا خوردن : بهتر است ساعت معمول غذا خوردن تغییر نکند حتی اگر فرد گرسنه نیست ولی باز هم باید غذا میل کند.
§ اگر بیماری نمی خواهد غذاهای جامد بخورد بهتر است میلک شیک، آب میوه ها یا سوپ میل کند. این مایعات می توانند پروتئین، ویتامین ها وکالری های مورد نیاز بدن را تأمین کنند. برای اطلاعات بیشتر به لیست غذاهای مایع مراجعه شود.
§ استفاده از قاشق و چنگال پلاستیکی: بعضی از داروها می توانند باعث احساس طعم آهن در دهان می شوند. استفاده از قاشق و چنگال پلاستیکی می تواند باعث کاهش احساس مزۀ آهن شود. پخت و پز در قابلمه ها و ماهیتابه های شیشه ای هم می تواند کمک کننده باشد.
§ افزایش دادن اشتها با انجام فعالیت خاصی : به عنوان مثال ممکن است فرد بعد از یک پیاده روی کوتاه اشتهای بیشتری برای میل غذا داشته باشد. هم چنین نباید با نوشیدن مایعات بسیار قبل و هنگام غذا اشتها را کم کرد.
§ می توان محل صرف غذا را عوض کرد. مثلاً به جای آن که در آشپزخانه غذا خورده شود در اتاق پذیرایی آن را صرف کند. همچنین به جای آن که غذا را به تنهایی خورده شود در کنار سایر افراد خورده شود. بهتر است اگر فرد به تنهایی غذا می خورد به رادیو گوش دهد و یا تلویزیون نگاه کند. همچنین می توان با امتحان کردن غذاهای جدید در رژیم غذایی خود تنوع ایجاد کند.
§ صحبت با پزشک یا پرستار یا متخصص تغذیه: شاید به بیمار توصیه کنند تا از ویتامین ها یا مکمل های غذایی( مانند نوشیدنی های پروتئین دار) استفاده کند. ممکن است اگر بیمار مدت طولانی است که نمی تواند غذا بخورد و در حال کاهش وزن است به استفاده از داروهایی که اشتها را افزایش می دهند و یا دریافت مواد مغذی از طریق وریدی یا لوله ای تغذیه کننده نیاز پیدا کند.
خونریزی:
خونریری چیست و چرا اتفاق می افتد؟
پلاکت ها، سلول هایی هستند که وقتی فردی دچار خونریزی می شود، خون را لخته می کنند و مانع از خونریزی بیشتر می شوند. شیمی درمانی به خاطر تاثیر روی توانایی مغز ایتخوان در ساختن آن می تواند باعث کاهش تعداد آنها شود. شمار کم پلاکت ها، ترومبوسایتوپنیا(Thrombosytopenia) نام دارد. این وضعیت می تواند باعث ایجاد کبودی(حتی اگر ضربه ای نخورده باشد)، خونریزی از بینی یا دهان یا نقاط قرمز کوچک در پوست شود.
راه های کنترل و برخورد با آن:
باید:
· دندان ها را با یک مسواک بسیار نرم، مسواک زد.
· قبل از مسواک زدن، برس مسواک را با قرار دادن زیر آب داغ نرم تر کرد.
· آرام فین کرد.
· در حین استفاده از قیچی یا سایر اجسام تیز و برنده خیلی مراقب بود.
· برای اصلاح به جای تیغ از ریش تراش برقی استفاده کرد.
· روی زخم ها و بریدگی فشار ملایم و ثابتی قرار داده شود تا خونریزی قطع شود.
· همیشه حتی در خانه یا بیمارستان کفش پوشید.
نباید:
· از خلال یا نخ دندان استفاده کرد
· ورزش ها یا فعالیت هایی انجام داد که ممکن است باعث آسیب شوند.
· از تامپون های بهداشتی، تنقیه، شیاف یا دما سنج های مقعدی استفاده کرد.
· لباس های تنگ، یقه چسبان یا کمربند پوشید.
قبل از انجام کارهای زیر باید باپزشک یا پرستار مشورت کرد:
· نوشیدن آبجو، شراب یا سایر نوشیدنی های الکلی.
· داشتن رابطه جنسی
· مصرف ویتامین ها، داروهای گیاهی، معدنی، مکمل های تغذیه ای، آسپرین یا سایر دارو هایی که بدون نسخه مصرف شده اند. بعضی از این محصولات می توانند در کار شیمی درمانی اختلال ایجاد کند.
مصرف ویتامین ها، داروهای گیاهی، معدنی، مکمل های تغذیه ای، آسپرین یا سایر دارو هایی که بدون نسخه مصرف شده اند. بعضی از این محصولات می توانند در کار شیمی درمانی اختلال ایجاد کند.
باید در صورت ابتلا به یبوست آن را با پزشک درمیان گذاشت.
ممکن است او برای جلوگیری از خونریزی و آسیب مقعدی ملین تجویز کند. برای اطلاعات بیشتر به بخش یبوست مراجعه شود.
پزشک یا پرستار شمار پلاکت های بیمار را در این مدت تحت نظر دارند.
ممکن است اگر پلاکت ها خیلی پایین باشد بیمار به دارو ، تزریق پلاکت یا به تعویق انداختن شیمی درمانی احتیاج پیدا کند.
در صورت ابتلا به هر کدام از علائم ریز باید با پزشک یا پرستار تماس گرفت.
§ کمبودی، خصوصاً اگر در اثز ضربه نبوده است.
§ نقاط کوچک قرمز رنگ روی پوست
§ ادرار صورتی یا قرمز رنگ
§ مدفوع خونی یا سیاه رنگ
§ خونریزی از لثه ها یا بینی
§ خونریزی بسیار شدید پریود/ افزایش طول پریود
§ خونریزی واژینال که در نتیجه پریود نباشد.
§ سردرد یا تغییر در بینایی
§ احساس گرما یا سرما در دست یا پا
§ احساس خواب آلودگی یا گیجی شدید.
یبوست
یبوست چیست و چرا ایجاد می شود؟
تعداد دفعات اجابت مزاج کم و مدفوع سخت و خشک که به سختی دفع می شود یبوست نامیده می شود. فرد ممکن است اجابت مزاج دردناکی داشته باشد. ممکن است فرد بادگلو بزند، گازهای زیادی دفع کند و دچار انقباض و دل پیچه در معده یا فشار در مقعدش باشد.
داروهایی که در شیمی درمانی استفاده می شود و مسکن ها می توانند باعث یبوست شوند. هم چنین وقتی افراد فعال نباشند و زمان زیادی را صرف نشستن و دراز کشیدن کنند احتمال دارد یبوست اتفاق افتد. یبوست هم چنین می تواند در نتیجه خوردن غذاهای کم فیبر یا عدم نوشیدن مایعات کافی ایجاد شود.
راه های کنترل و برخورد با آن:
· ثبت تعداد دفعات اجابت مزاج: این میزان ثبت شده را باید به پزشک یا پرستار نشان داد و در مورد عادی یا غیر عادی بودن آن صحبت کرد. این کار روش آسانتری برای تشخیص این که فرد دچار یبوست است یا خیر می باشد.
· نوشیدن روزانه حد اقل 8 لیوان آب یا سایر مایعات، در افراد زیادی نوشیدن مایعات گرم یا ولرم مانند چای و قهوه به بهبود یبوست کمک می کنند. آب میوه ها مانند آب آلو می توانند کمک کننده باشند.
باید در کنار خوردن فیبرها ، مایعات نیز نوشیده شود.
· فعالیت روزانه: بیمار می تواند با پیاده روی، دوچرخه سواری یا انجام یوگا فعالیت کافی را انجام دهد. اگر نمی تواند راه برود از پزشک درباره تمرین هایی که می تواند روی صندلی یا تخت انجام دهد سوال کند یا بهتر است با پزشک یا پرستار در مورد راههایی که می توان فعالتر بود پرسید.
· بیمار می تواند از پزشک، پرستار یا متخصص تغذیه خود در مورد غذاهایی که فیبر زیادی دارند سوال کند:
خوردن غذاهایی با فیبر زیاد و نوشیدن مایعات زیاد می تواند به نرم کردن مدفوع کمک کند. منابع سرشار از فیبر شامل نان های کامل و غلات، دانه های خشک، سبزیجات خام، میوه های تازه و خشک شده، آجیل، مغزها و پاپ کورن است. ( برای اطلاعات بیشتر به لیست غذاهای پرفیبر مراجعه شود.)
· اگر برای 2 روز اجابت مزاج نداشته است، پزشک یا پرستار خود را مطلع کند.
ممکن است پزشک توصیه به استفاده از مکمل های فیبر دار، ملین ها، نرم کننده های مدفوع یا تنقیه کند. ولی نباید قبل از مراجعه به پزشک یا پرستار از این درمان ها استفاده کرد.
بیمار باید قبل از استفاده از مکمل های فیبر دار، ملین ها، نرم کننده های مدفوع یا تنقیه با پزشک یا پرستار خود مشورت کند.
اسهال:
اسهال چیست و چرا رخ می دهد؟
اسهال، اجابت مزاج مداوم است که معمولاً مدفوع نرم، شل یا آبکی است. شیمی درمانی می تواند یا آسیب به سلول های سالم که روده بزرگ و کوچک را پوشانده است، باعث اسهال شود، هم چنین شیمی درمانی می تواند باعث افزایش حرکات روده شود. اسهال می تواند در نتیجه عفونت یا داروهایی که برای درمان یبوست داده می شوند هم ایجاد شود.
راههای کنترل و برخورد با آن:
· خوردن 6-5 وعده غذای کم حجم و اسنک به جای 3 وعده بزرگ غذایی.
· از پزشک یا پرستار خود در مورد غذاهایی با نمک های بالا مثل سدیم و پتاسیم سوال کند. بدن فرد در حین اسهال این نمک ها را از دست می دهد و جایگزین کردن آنها بسیار مهم است. غذاهایی که سدیم یا پتاسیم بالایی دارند شامل موز، پرتقال، هلو، عصاره زرد آلو و سیب زمینی آب پز یا پوره سیب زمینی می باشند.
· 12-8 لیوان مایع در روز بنوشد: مایعات شامل آب، عصاره رقیق گوشت، لیموناد زنجبیلی یا نوشیدن های انرژی زا مانند Gastrode®یا Propel®باشد. مایعات باید به آرامی نوشیده شوند و بهتر است این مایعات در دمای اتاق باشند. بهتر است قبل از نوشیدن مایعات گاز دار کمی صبر کرد تا گاز آنها برود. اگر این نوشیدنی ها باعث ایجاد حالت تهوع یا تشنگی می شود باید کمی آب به آن اضافه کرد.
· خوردن غذاهای کم فیبر: غذاهای که فیبر زیادی دارند می توانند باعث شدید تر شدن اسهال شوند. غذاهای کم فیبر شامل موز، برنج سفید، نان سفید و ماست ساده یا وانیلی می باشند.
· اگر مدت اسهال بیشتر از 24 ساعت طول کشید یا همراه اسهال درد و دل پیچه هم داشته باشد باید به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهد: ممکن است پزشک دارویی برای کنترل اسهال تجویز کمد. هم چنین گاهی به سرم نیاز است تا آب ومواد دفعی از دست رفته را جبران کند، بیمار نباید قبل از مراجه و سوال از پزشک یا پرستار، داروویی مصرف کند.
بیمار نباید قبل از مشورت و سوال از پزشک یا پرستار، دارویی مصرف کند
· بیمار بهتر است پس از اجابت مزاج برای تمیز کردن خود به جای استفاده از کاغذ توالت، از اسپری یا شیشه آب استفاده کند. بیمار باید در صورت آسیب رکتوم، خونریزی از آن را یا هموروئید( بواسیر) به پزشک یا پرستار خود مراجعه کند.
· بیمار باید از پزشک خود در مورد رژیم مایعات سبک سوال کند. این رژیم می تواند باعث استراحت روده شود. بیشتر افراد برای 5 روز یا کمتر تحت این رژیم هستند. برای اطلاعات بیشتر به لیست مایعات سبک مراجعه شود.
بیمار باید از موارد زیر دوری کند:
· نوشیدنی های بسیار سرد یا گرم
· آبجو، شراب، یا سایر الکل ها
· شیر یا محصولات شیر مانند بستنی، میلک شیک، خامه، پنیر
· غذاهای پر ادویه و تند مانند سس های تند، سالسا، چیلی و غذاهای حاوی کاری.
· غذاهای چرب و سرخ شده ملنند سیب زمینی سرخ کرده و همبرگرها.
· غذاها و نوشیدنی های کافئین دار مانند قهوه، چای، نوشابه(کولاها) و شکلات
· غذاها یا نوشیدنی های نفاخ، مانند لوبیا، کلم، کلم بروکلی، شیر سویا و سایر ترکیبات سویا.
· غذاهای سرشار از فیبر مانند لوبیا، میوه ها و سبزیجات خام، آجیل، نان های کامل و غلات.