ناباروری :
ناباروری چیست و چرا رخ می دهد؟
بعضی از داروهای شیمی درمانی می تواند باعث ناباروری شود. ناباروری برای یک خانم به این معناست که دیگر نمی تواند باردار شود و برای یک آقا به این معناست که او نمی تواند خانمی را باردار کند.
در خانم ها شیمی درمانی می تواند به تخمدان ها آسیب بزند. این آسیب می تواند تعداد تخمک های سالم در تخمدان ها را کاهش دهد. هم چنین می تواند هورمون هایی که آنها تولید می کنند را کاهش دهد. کاهش و تغییر هورمون می تواند منجر به یائسگی پیش از موعد شود. یائسگی پیش از موعد و تعداد کم سلول های سالم می تواند باعث ناباروری شود.
در آقایان، شیمی درمانی می تواند باعث آسیب به اسپرم ها که سرعت تقسیم ورشد بالایی دارند شود. ناباروری می تواند در نتیجۀ کاهش اسپرم ها، کاهش تحرک اسپرم ها یا سایر آسیب ها باشد.
احتمال این که بیمار نابارور شود به نوع دارویی که می گیرد، سن او و بیماری های دیگر او بستگی دارد. ناباروری تا آخر عمر باقی می ماند.
اگر بیمار می خواهد در آینده بچه دار شود باید با پزشک یا پرستار خود در میان بگذارد.
راه های کنترل و برخورد با آن :
خانم ها باید دربارۀ موارد زیر با پزشک یا پرستار خود صحبت کنند :
· آیا می خواهد بچه دار شود: بیمار باید قبل از شروع شیمی درمانی به پزشک یا پرستار خود بگوید که آیا می خواهد در آینده باردار شود یا خیر. پزشک می تواند با بیمار در مورد راه های حفظ باروری مانند ذخیره تخمک ها برای استفاده پس از درمان صحبت کند. یا او را به یک متخصص باروری ارجاع دهد.
· تنظیم خانواده. خیلی مهم است که بیمار حین شیمی درمانی باردار نشود: این داروها می توانند به جنین خصوصاً در سه ماهۀ نخست بارداری آسیب زنند. اگر هنوز بیمار یائسه نشده است، باید با پزشک یا پرستار خود در مورد روش های جلوگیری از بارداری و تنظیم خانواده صحبت کند.
· بارداری: پزشک یا پرستار برای بیماری که هنوز پریود می شود، انجام تست بارداری قبل از شیمی درمانی را تجویز می کنند. اگر بیمار باردار باشد با او در مورد راه های دیگر درمانی صحبت می کنند.
شیمی درمانی می تواند باعث بروز مشکلاتی درجنین و زایمان شود. بیمار نباید درطول شیمی درمانی باردار شود.
اگر بیمار می خواهد در آینده پدر شود باید قبل از شروع درمان با پزشک یا پرستار دربارۀ ذخیره اسپرم هایش صحبت کند.
آقایان باید دربارۀ موارد زیر با پزشک یا پرستار خود صحبت کنند :
· آیا می خواهد بچه دار شود : اگر بیمار می خواهد در آینده بچه دار شود باید قبل از شروع شیمی درمانی، به پزشک یا پرستار خود بگوید. او می تواند به بیمار در مورد راه های حفظ باروری قبل از شروع درمان مانند ذخیره اسپرم ها توضیح دهد یا او را به یک متخضض باروری ارجاع دهد.
· تنظیم خانواده : خیلی مهم است که همسر بیمار در طول زمانی که تحت شیمی درمانی است، باردار نشود. شیمی درمانی می تواند به اسپرم ها آسیب بزند و در نتیجه باعث مشکلاتی در جنین و زایمان شود.
شیمی درمانی می تواند به اسپرم ها آسیب بزند و در نتیجه باعث مشکلاتی در جنین و زایمان شود. همسر بیمار نباید در طول زمانی که تحت شیمی درمانی است، باردار شود.
تغییرات در دهان و حلق:
تغییرات دهان و حلق چیست و چرا رخ می دهد؟
بعضی از انواع داروهای شیمی درمانی به سلول هایی که رشد بالایی دارند مثل سلول های پوشانندۀ دهان، حلق و لب ها آسیب می رسانند. این ها می توانند دندان ها، لثه ها، پوشش دهان و غدد بزاقی را تحت تأثیر قرار دهد. بیشتر مشکلات چند روز بعد از اتمام شیمی درمانی برطرف می شوند.
این مشکلات شامل:
· خشکی دهان (بزاق کم یا بدون بزاق)
· تغییر در طعم و بو (به عنوان مثال وقتی که غذا مزۀ آهن یا گچ می دهد، مزه ای ندارد، یا عطر و طعم سابق را ندارد)
· عفونت لثه ها، دندان ها یا زبان.
· افزایش حساسیت به سرما یا گرما.
· زخم های دهانی
· مشکل در غذا خوردن وقتی دهان خیلی زخمی است.
راه های کنترل و برخورد با آن :
· حداقل دو هفته قبل از شیمی درمانی، به دندانپزشک مراجعه کند: وضعیت دهان و دندان ها باید در سالم ترین حدی که ممکن است باشد. باید قبل از شیمی درمانی تمام درمان های لازم برای دندان ها انجام شود. اگر کسی نمی تواند قبل از شروع درمان به دندانپزشکی مراجعه کند، از پزشک بپرسد که چه زمانی برای مراجعه به دندانپزشک مناسب است. بیمار حتماً باید دندان پزشک را از بیماری و برنامۀ درمانیش مطلع کند.
· هر روز وضعیت زبان و دهان خود را چک و بررسی کند: در این حالت فرد می تواند تغییرات (مانند زخم های دهانی، آفت های سفید رنگ یا عفونت) را به محض بروز، مشاهده کند. او باید در اسرع وقت این موضوع را به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهد.
بیمار بهتر است حداقل دو هفته قبل از شروع شیمی درمانی به دندانپزشک مراجعه کند.
· دهان خود را مرطوب نگاه دارد: بیمار می تواند با آب گرداندن در دهان مکیدن تکه ها و چیپس های یخی جویدن آدامس های بدون قند یا مکیدن آب نبات های بدون قند دهان خود را مرطوب نگه دارد. هم چنین اگر دهان بیمار همیشه خشک بود می تواند از پزشک یا پرستار جایگزین های بزاقی را درخواست کند.
· دهان، دندان ها، لثه ها و زبان خود را پاک و تمیز نگه دارد:
§ بعد از هر وعدۀ غذایی و قبل از خواب مسواک بزند.
§ از مسواک های بسیار نرم استفاده کند. می توان قبل از مسواک زدن، برس آن را با آب گرم لطیف تر کرد.
§ اگر مسواک زدن دردناک است می توان از سواب های پنبه ای یا Toothettes® ها استفاده کرد.
§ از خمیر دندان های فلوئوراید دار یا از ژل های فلوئوراید داری که دندانپزشک تجویز می کند استفاده کند.
§ از دهانشویه های حاوی الکل استفاده نکند به جای آن دهان خود را روزی 4-3 بار با محلولی حاوی یک چهارم قاشق چای خوری جوش شیرین، یک هشتم قاشق چای خوری نمک در یک فنجان آب ولرم شستشو دهد.
§ هر روز از نخ دندان استفاده کند. اگر لثه های اطراف یک دندان خونریزی کردند یا آسیب دیدند، دیگر برای آن از نخ دندان استفاده نکند ولی می تواند برای سایر دندان ها از نخ دندان استفاده کند. اگر پلاکت های خون بیمار پایین است باید در مورد کشیدن نخ دندان از پزشک سؤال کند.
§ اگر بیماری دندان مصنوعی دارد، باید از این که دندان ها کاملاً محکم و ثابت هستند اطمینان حاصل کند، باید مدت استفادۀ آن ها در طول روز را کاهش دهد. اگر وزن بیمار کاهش یابد، دندانپزشک باید دوباره آن را منطبق کند.
· بیمار باید وقتی دهانش زخم است، مراقب آن چه می خورد باشد:
§ غذاهایی را انتخاب کند که نرم و مرطوب هستند و جویدن و بلع آن ها آسان است، مانند غلات پخته شده، پوره سیب زمینی و خاگینه.
§ از مخلوط کن برای پوره کردن غذاهای پخته شده استفاده کند تا خوردن آن آسانتر باشد. برای جلوگیری از آلودگی و عفونت، باید تمام قسمت های مخلوط کن قبل و بعد از استفاده شسته شود. اگر امکان پذیر است بهترین و آسان ترین راه استفاده از ماشین ظرفشویی است.
§ لقمه های کوچک بردارد ، آنها را به آرامی بجود ، و با غذایش مایعات بنوشد.
§ غذاها را با عصاره های گوشت، آب خورشت ها، سس ها یا سایر مایعات نرم کند.
§ غذاهای ولرم یا هم دمای اتاق میل کند. ممکن است غذاهای گرم یا داغ به دهان یا گلوی او آسیب زیادی بزنند.
§ تکه ها و چیپس های یخی یا بستنی یخی بمکد، این ها می توانند باعث کاهش درد های دهان شوند.
§ از پزشک خود درمورد غذاهایی که راحت خورده می شوند اطلاعات بگیرد. برای اطلاعات بیشتر در مورد غذاهای نرم و مناسب برای دهان هایی که دارای زخم هستند به لیست آن ها مراجعه شود.
اگر دهان بیمار بسیار دردناک شده بود باید با پزشک، پرستار یا دندانپزشک خود تماس بگیرد. در این حالت پزشک یا دندانپزشک دارویی برای کاهش درد یا افزایش رطوبت دهان تجویز می کنند. دندانپزشک حتماً باید در تماس با پزشک یا پرستار باشد.
· از موادی که می توانند باعث آسیب، خراش یا سوزش دهان شوند، دوری کند مانند:
§ غذاهای برنده یا ترد مانند چیپس ذرت و سیب زمینی
§ غذاهای تند مانند سس های تند، غذاهای کاری دار، سس سالسا و چیلی ها
§ میوه ها و سبزیجاتی که اسید بالایی دارند مانند گوجه فرنگی، پرتقال، لیمو و گریپ فروت
§ خوردنی ها نوشیدنی هایی که قند زیادی دارند مانند آبنبات یا نوشابه
§ آبجو، شراب، و سایر الکل ها
§ خلال دندان یا هر جسم تیز دیگر
§ تمام مشتقات تنباکو مثل سیگار، پیپ، سیگار برگ و تنباکوی جویدنی.
نباید وقتی دهان زخم است از دخانیات استفاده کرد یا الکل نوشید.
تهوع و استفراغ :
تهوع و استفراغ چیست و چرا رخ می دهد؟
بعضی از داروهای شیمی درمانی می توانند باعث تهوع و استفراغ یا هر دو شوند. تهوع وقتی است که بیمار در معده خود احساس ناراحتی می کند و حس میکند که محتویات معده اش را بالا خواهد آورد. استفراغ وقتی است که فردی محتویات معده اش را بالا می آورد. هم چنین ممکن است بیمار با این که معده اش خالی است شروع به عُق زدن کند.
تهوع و استفراغ زمانی که بیمار شیمی درمانی می شود، بلافاصله بعد از آن، ساعت ها یا روزهای بعد از آن می تواند به وجود آید. . بیمار معمولاً روزهایی که شیمی درمانی ندارد حال مساعدتری دارد.
داروهای جدید می تواند از تهوع و استفراغ پیشگیری کند. این داروها ضد تهوع و استفراغ (Antiemetic and antinausea) نام دارند. ممکن است بیمار نیاز کند تا آن ها را 1 ساعت قبل از شیمی درمانی یا به مدت چند روز بعد از آن مصرف کند. مدت مصرف این داروها به واکنش بدن و نوع دارویی که می گیرد بستگی دارد. اگر یک داروی ضد تهوع برای بیمار مؤثر نباشد پزشک آن را عوض می کند. گاهی بیمار باید بیشتر از یک نوع دارو مصرف کند تا کمک کننده باشد. طب سوزنی هم می تواند کمک کننده باشد. بیمار باید با پزشک یا پرستار در مورد درمان هایی که باعث کنترل تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی می شوند صحبت کند.
راه های کنترل و برخورد با آن:
· پیش گیری از تهوع : بهترین روش برای جلوگیری از استفراغ، پیشگیری از تهوع است. یکی از روش های آن خوردن و نوشیدن غذاهای کم/ بی ادویه و آسان هضم و نوشیدنی هایی که معده را تحریک نمی کنند است. این مواد شامل تُست ها، ژله ها و بیسکوییت های ساده است. برای اطلاعات بیشتر به لیست غذاهایی که برای معده آسان هضم هستند مراجعه شود.
· تنظیم برنامۀ زمانی مناسب برای خوردن و نوشیدن : بعضی از افراد وقتی قبل از شیمی درمانی، اسنک یا غذای سبکی می خورند احساس بهتری دارند. ولی گروهی دیگرممکن است وقتی با معدۀ خالی (یعنی 3-2 ساعت قبل از درمان چیزی نخورده باشد) شیمی درمانی شوند احساس بهتری داشته باشند. بعد از درمان هم قبل از خوردن یا نوشیدن چیزی باید حداقل 1 ساعت صبر کرد
· خوردن غذاهای کم حجم و اسنک : به جای خوردن 3 وعده غذایی پر حجم در روز، بهتر است 6-5 وعدۀ کم حجم یا اسنک میل کند. نباید قبل یا هنگام غذا ماعات زیادی بنوشد. هم چنین نباید بلافاصله بعد از اتمام غذا دراز کشید.
· خوردن و نوشیدن غذاها و نوشیدنی های گرم یا ولرم ( نه داغ یا سرد) : بیمار باید قبل از خوردن و نوشیدن کمی صبر کند تا غذاها و نوشیدنی های داغ کمی خنک شوند یا با اضافه کردن کمی یخ آن را خنک کند. غذاها و نوشیدنی های سرد هم باید گرم شوند این کار را می توان با قرار دادن آنها بیرون از یخچال حدود 1 ساعت قبل از میل آن یا کمی گرم کردن آن در مایکروویو انجام داد. باید نوشابه یا لیموناد زنجبیلی که گاز آن رفته است را بنوشد.
به جای خوردن 3 وعده غذایی پر حجم در روز، بهتر است 6-5 وعدۀ کم حجم یا اسنک میل کند.
· دوری کردن از خوردنی ها و نوشیدنی هایی که بوی زیاد و قوی ای دارند : مانند قهوه، ماهی، پیاز، سیر و غذاهایی که در حال پخت هستند.
· بیمار بهتر است کمی بستنی یخی یا یخ در بهشت امتحان کند : هم چنین شاید مکیدن چیپس های یخی کمک کننده باشند.
· مکیدن آبنبات های بدون قند نعنایی یا آب نبات ترش : اگر دهان یا حلق بیمار زخم است نباید از آب نبات ترش استفاده کند.
· تمدد اعصاب قبل از درمان : معمولاً اگر بیمار قبل از هر شیمی درمانی آرام باشد، حال تهوع کمتری دارد. می تواند مدیتیشن انجام دهد، نفس عمیق بکشد یا خاطرات، تصاویر و تخیلاتی که به او احساس خوبی می دهند را در ذهن خود تصور کند. می توان فعالیت های دیگری که لذت بخش است مانند خواندن کتاب، گوش دادن به موزیک یا سایر سرگرمی ها را هم انجام داد.
· در صورت احساس استفراغ،کشیدن نفس آرام و عمیق یا قدم زدن در هوای تازه می تواند کمک کننده باشد : هم چنین بیمار می تواند با گفت و گو با دوستان یا اعضای خانواده، گوش دادن به موسیقی یا فیلم دیدن سر خود را گرم و حواس خود را از این احساس پرت کند.
· با پزشک یا پرستار خود صحبت کند: ممکن است پزشک برای بیمار دارویی به منظور پیشگیری از ایجاد تهوع در حین یا بعد از شیمی درمانی تجویز کند. بیمار باید این داروها را همانگونه که دستور داده شده مصرف کند و اگر تأثیری نداشتند پزشک یا پرستار خود را مطلع کند. همچنین بیمار می تواند در مورد طب سوزنی که می تواند به کاهش و بهبود تهوع و استفراغ ناشی از درمان کمک کند از پزشک یا پرستار خود اطلاعاتی بگیرد.
اگر فرد بیشتر از یک روز یا بلافاصله بعد از آن که نوشیدنی میل کرد، بالا آورد باید حتماً به پزشک یا پرستار اطلاع دهد.
اگر داروها تأثیری نداشتند، بیمار باید پزشک یا پرستار خود را مطلع کند
اختلالات سیستم عصبی:
اختلالات سیستم عصبی چیست و چرا رخ می دهد؟
شیمی درمانی می تواند باعث آسیب به سیستم عصبی شود. بیشتر این مشکلات با گذشت مدتی(تا یک سال یا بیشتر) از اتمام شیمی درمانی برطرف می شوند، ولی ممکن است گروهی از علائم باقی بمانند. علائم شامل:
· مورمور شدن، سوزش، ضعف یا بی حسی دست ها و پاها
· احساس سرما بیش از حد معمول
· ضعف، دردناکی، خستگی و آسیب عضلات.
· دست و پا چلفتی بودن و از دست دادن تعادل
· مشکل در حمل و برداشتن دکمه ها یا بستن دکمه ها
· لرزش یا تکان تکان خوردن
· کاهش شنوایی
· ناراحتی های شکمی مانند یبوست، سوزش انتهای مری یا معده
· خستگی
· گیجی یا اختلالات حافظه
· سرگیجه
· افسردگی
اگر بیمار متوجه هر اختلال عصبی شد باید سریعاً پزشک یا پرستار خود را مطلع کند. درمان این اختلالات در اسرع وقت بسیار حیاتی و مهم است.
راه های کنترل و برخورد با آن :
اگر بیمار متوجه هر اختلال عصبی شد باید سریعاً پزشک یا پرستار خود را مطلع کند. درمان این اختلالات در اسرع وقت بسیار حیاتی و مهم است.
· فرد در هنگام کار با چاقو، قیچی یا سایر اشیاء تیز و برنده باید بسیار مراقب باشد.
· باید از افتادن جلوگیری کند: بیمار بهتر است به آرامی راه رود، در استفاده از پلکان نرده ها را بگیرد، در حمام زیرپایی که سُر و لیز نیست قرار دهد، باید مراقب بود که در محل حرکت عاملی باعث سِکَندَری خوردن نشود.
· بهتر است فرد همیشه کفش های کتانی، کفش های تنیس یا کفش هایی که کفۀ پلاستیکی دارند بپوشد.
· بیمار باید دمای آب حمام را با دماسنج اندازه گیری کند. این کار مانع از سوختن پوست توسط آب داغ می شود.
· بیمار باید به شدت مراقب باشد که هنگام پخت غذا دچار سوختگی یا بریدگی نشود.
· بیمار باید هنگام باغبانی، آشپزی یا شستن ظروف دستکش بپوشد.
· زمانی که احساس می کند به استراحت نیاز دارد حتماً استراحت کند.
· اگر متوجۀ مشکلات حافظه ای، احساس گیجی یا افسردگی شد با پزشک یا پرستار خود در میان بگذارد.
· اگر نیاز بود از پزشک خود درخواست تجویز مُسَکن کند.
درد:
درد چیست و چرا رخ دهد؟
بعضی از داروهای شیمی درمانی باعث عوارض دردناکی می شوند. این عوارض شامل سوزش، بی حسی، مورمور شدن یا دردهای گذرا در دست ها یا پاها می شوند. زخم های دهانی، سر درد، دردهای عضلانی و شکمی هم ممکن است بروز کنند.
درد می تواند در نتیجۀ خود سرطان یا شیمی درمانی باشد. پزشک یا پرستاران برای کاهش یا بهبود دردها راه کارهایی در نظر می گیرند.
اگر بیمار دچار درد بود حتماً باید با پزشک یا پرستار خود درمیان بگذارد.
راه های کنترل و برخورد با آن:
· بیمار باید در مورد درد خود به طور کامل با پزشک یا پرستار یا داروساز صحبت کند:
§ آیا فقط قسمتی از بدنش درد می کند یا کل بدن ؟
§ درد چگونه است. آیا تیز و شدید است، یا مبهم یا تیر می کشد؟ گذرا است یا ثابت و مداوم؟
§ میزان درد چقدر است؟ می توان به آن از 0 تا 10 نمره داد.
§ مدت درد چقدر است؟ برای چند دقیقه است، یک ساعت یا بیشتر؟
§ چه چیزی باعث بهتر یا بدتر شدن آن می شود؟ به عنوان مثال آیا یک کیسۀ یخ کمک می کند؟ یا، آیا درد با حرکت خاصی بدتر می شود؟
§ چه داروهایی برای درد استفاده می کند؟ آیا کمک کننده هستند؟ برای چه مدتی دوام دارند؟ چه میزانی و با چه فواصلی آن ها را مصرف می کند؟
· به خانواده و دوستانش در مورد دردش بگوید. آن ها باید در مورد این موضوع بدانند تا بتوانند کمک کنند. اگر بیمار خیلی خسته باشد یا درد زیادی داشته باشد، آن ها می توانند با پزشک یا پرستار در مورد وضعیت او صحبت کند. هم چنین دانستن این موضوع به آنها کمک می کند که تغییر رفتار و فعالیت روزانۀ بیمار را درک کنند.
· بیمار باید کنترل درد را تمرین کند :
§ بیمار باید در ساعت مقرر حتی اگر دردی هم نداشت، داروهای خود را مصرف کند. این موضوع وقتی بیمار دچار دردهای طولانی مدت است خیلی مهم است.
§ نباید وعده ای از مصرف داروها را جا انداخت. اگر بیمار تا زمانی که دچار درد خیلی زیادی نشده است نخواهد دارو مصرف کند، آن وقت کنترل آن درد بسیار مشکل است.
§ بهتر است برای تمدد اعصاب نفس عمیق بکشد یا یوگا انجام دهد. این کار باعث کاهش انقباض عضلات، استرس و اضطراب و درد می شود.
· با یک متخصص درد یا مراقبت های تسکینی (پالیاتیو Palliative) ملاقات کند: این متخصص می تواند یک اُنکولوژیست (سرطان شناس)، آنِستِزیولوژیست (متخصص بیهوشی)، نورولوژیست( متخصص اعصاب)، نوروسرجن(جراح اعصاب)، پرستار یا پزشک داروساز باشد.
· اگر میزان درد در بیمار تغییر کرد به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهد: میزان و نوع درد می تواند در طول درمان تغییر کند؛ در این صورت ممکن است نیاز به تغییر دز یا نوع داروها باشد.